भिमा-कोरेगाव लढाई चा इतिहास-वास्तव
भिमा-कोरेगाव युद्धाबद्दल काही प्रश्न निर्माण करण्यात आले आहे त्याला उत्तरे
प्रश्न 1. ५०० महार सैनिकांनी २८००० पेशवे सैनिकांचा पराभव करतात आणि त्यांची नोंद जागतिक पटलावर का नाही?
उत्तर: भिमा-कोरेगाव युद्धाची नोंद ही भिमा कोरेगाव स्तम्भावरच आहे. इंग्रजांच्या सेकंड बटालियन फस्ट रेजिमेंट बाम्बे नेटीव्ह इंफंटी चे नेतृत्व कॅप्टन स्टॉटन करत होता. या बटालियन मध्ये ५०० महार पायदळ सैन्य , ३०० घोडदड, ५ बटालियन ऑफिसर्स,२०६ पाउडर तोफा, आणि त्या चालवणारे २४ इंग्रज सैनिक पुर्ण मिळुन १०३५सैन्य होते. यामध्ये महार सैन्य जास्त होते. पेशव्याचे २८००० सैन्य होते. त्यामध्ये ब्राह्मण, मराठे, अरब सैन्य होते.
प्रश्न 2. ५०० सैन्य २८००० पेशवे सैनिकांचा पराभव कसे करु शकतात ? जेव्हा की हा प्रदेश सपाट आहे येथे खिंड, दरी. जंगल,किला नाही ?
उत्तर: महार सैनिकांनी ३१ डिसेंबर १८१८ ला कॅप्टन स्टॉटनच्या सैन्याने पेशव्याच्या सैन्याना हुलकावनी देऊन कोरेगावात प्रवेश केला,त्या गावाला मातीचे कुसु होते, कुसु आणि गावातील घरे यामुळे पेशव्याच्या घोडदळाला गावात शिरुन लढाई करणे कठीण झाले हे कॅप्टन स्टॉटनने हेरुन गाव आपल्या ताब्यात घेतले आणि भिमा नदिच्या किना-यावरअणि शिरुरला जाणा-या रस्त्यावर,तेथुनपेशव्याचे सैन्यावर अचुक मारा केला. तोफ़ा डागल्या परंतु तरीही पेशव्यांच्या सैन्याने गावात प्रवेश केला व महार सैन्यावर हल्ला चढवला त्यात बरेच सैन्य मारल्या गेले. त्यात लेप्टनंट चिशोल हे मृत्युमुखी पडले. कॅप्टन स्टॉटनने महार सैन्याला आदेश दिला की प्राणपणाने लढा देऊन मरण पत्कारा पण शत्रुला शरण जाऊ नका. मग महार सैन्याने निकरीचा हल्लाचढवला आणि १ जानेवारी १८१८ ला रात्री पेशव्याचे सैन्याने पळ काढला.
प्रश्न 3. या युद्धात ५०० पैकी एकही सैनिक शहिद झाल्याची नोंद का नाही?
उत्तर : या युद्धामध्ये महाराचे २७५ सैन्य शहिद झाले अनेक सैन्य जखमी झाले आणि पेशव्याचे सुमारे ६०० सैनिक मारल्या गेले आणि बाकिचे पळुन गेले.शहिद झालेल्या महार सैनिकाची नावे भिमाकोरेगाव शौर्य स्तंभावर कोरली आहे.
प्रश्न 4: जनरल कॅप्टन स्टॉटन हा अनुभवी अधिकारी ५०० महार नवख्या सैन्याच्या भरवश्यावर २८००० फौजेशी युद्ध करायला जाईल काय?
उत्तर: सेकंड बटालियन फस्ट रेजिमेंट बाम्बे नेटीव्ह इंफंटी ही अत्यंत प्रशिक्षीत बटालियन होती. या मध्ये महार सैन्याचा भरणा जास्त होता. फक्त २४ तोफा दागणारे ब्रिटीश सैन्य आणि कॅप्टन स्टॉटन आणि लेप्टनंट चिलोश्म, लेप्टनंट पॅटीसन असे मिळुन ५ ब्रिटीश होते.
संदर्भ: .
1. Variously spelt as Corigaum, Corregaum, Korygaom or Corygawm in contemporary English
records; T C Hansard (1819), The Parliamentary Debates from the Year 1803 to the Present Time, Vol 39, p 887, House of Commons, 4 March; Carnaticus (1820), Summary of the Mahratta and Pindarree Campaign during 1817, 1818, and 1819.
2 James Grant Duff (1826), A History of the Mahrattas, Vol 3, p 434.
3 Charles Mac Farlane (1844), Our Indian Empire Its History and Present State, from the Earliest
Settlement of the British in Hindoostan to the Close of the Year 1843, Vol 2, London, p 233.
4 Hansard (1819).
5 Lt Col Delamin (1831), Asiatic Journal and Monthly Miscellany, Vol 5, p 135, W H Allen & Co.
6. Shraddha Kumbhojkar, Contesting Power, Contesting Memories The History of the Koregaon Memorial, Economic & PoliticalWeekly EPW october 20, 2012 vol xlviI no 42
7. सुधाकर खांम्बे भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आणि सदैवअग्रगामी महार रेजिमेंट.
8. Eleanor Zelliot, From Untouchable to Dalit: Essays on the Ambedkar Movement March 1996 pg. 326
_______________________
या माहितीचे लेखक, उमेश मेंढे सर,
अर्चियोलॉजि डिपार्टमेंट
